Bản dịch tiếng Việt

Bản dịch đầy đủ

Như vầy một lần tôi nghe:Thế Tôn ở thành Vương Xá trên đỉnh Linh Thứu sơn cùng với đại Tăng đoàn và nhiều chư Bồ-tát, vào thời điểm đó, Thế Tôn đã đang nhập chính định về các Pháp giới phân biệt gọi là Cảnh giới trình hiện thậm thâm. Cũng chính tại thời điểm đó, Thánh giả Quán Tự Tại Bồ-tát, một đại thiện tri thức, thực hành thâm diệu Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa, ngài thấy được ngay cả năm uẩn cũng[2] đều thiếu vắng tự tính. Sau đó, thông qua năng lực gia trì của Đức Phật, tôn giả Xá-lợi-phất thông bạch với thánh giả Bồ-tát Quán Tự Tại rằng: "Thiện nam tử nên phát tâm rèn luyện thực hành thâm sâu pháp Bát-nhã Ba-la-mật-đa như thế nào?"Khi điều này được hỏi, Thánh giả Quán Tự Tại Bồ-tát đáp lời tôn giả Xá-lợi-phất rằng: "Này Xá-lợi-phất! Các thiện Nam tử, thiện nữ nhân phát tâm thực hành pháp Bát-nhã Ba-la-mật-đa thâm diệu nên thấy như sau. Họ nên soi thấy đúng đắn, xuyên suốt và tái lặp là đến cả năm uẩn cũng đều thiếu vắng về tự tính. Sắc tức là không, không tức là sắc. Không [hoạt hành] chẳng khác chi sắc, sắc [hoạt hành] cũng chẳng khác chi Không. Tương tự, thọ, tưởng, hành thức thảy đều là Không.Xá-lợi-phất, bởi thế, mọi hiện tượng đều là Không – thiếu vắng các đặc tính xác định; chúng không sinh, không diệt, không dơ, không sạch, không tăng, không giảm.Cho nên, Xá-lợi-phất, trong Không, không có sắc, không thụ, không tưởng, không hành, không thức; không có nhãn, không nhĩ, không tỷ, không thiệt, không thân, không ý; không sắc, không thanh, không hương, không vị, không xúc, không pháp. Không có nhãn giới và vân vân cho đến không có ý thức giới. Không có vô minh cũng không có diệt hết vô minh, và vân vân cho đến không có già, chết cũng không có diệt hết già chết. Không có khổ, tập, diệt đạo. Không có trí tuệ, không có chứng đắc, cũng không có không chứng đắc.Xá-lợi-phất, vì không có chứng đắc nên do đó Bồ-tát an trụ theo Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa. Vì tâm không uế chướng nên không sợ hãi, vượt khỏi sai lầm, đạt cứu cánh niết-bàn.Tất cả chư Phật, an trụ trong tam thế tỉnh thức viên mãn và thấu suốt, cũng y theo Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa mà được vô thượng, chính đẳng, chính giác.Do vậy, phải biết được rằng chú Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa – vốn là đại tri chú, là đại minh chú, là vô thượng chú, là ngang bằng với vô đẳng chú, diệt trừ được mọi khổ não – là chân thật vì nó không sai sót. Chú Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa được tuyên thuyết như sau:Tadyatha - gate gate paragate parasamgate bodhi svaha!
(Vượt qua, vượt qua, vượt qua bên kia, hoàn toàn vượt qua, tìm thấy giác ngộ)Này Xá-lợi-phất, bằng cách này, các vị đại Bồ-tát nên hành trì trong Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa thâm diệu."Sau đó, Thế Tôn xuất khỏi chính định và tán dương Thánh giả Quán Tự Tại Bồ-tát rằng: "Lành Thay!"Ngài nói: "Lành thay! Lành thay! Thiện nam tử, Đúng là vậy. Phải nên hành trì Trí huệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa thâm diệu như cách ông nói. Ngay cả các Như Lai cũng đều hoan hỷ!"Thế tôn nói xong, tôn giả Xá-lợi-phất, Quán Tự Tại Bồ-tát, toàn thể đoàn tùy tùng chung quanh, và giới chúng sinh bao gồm trời, người, a-tu-la, và càn-thát-bà đều hoan hỷ và tán thán điều Thế Tôn dạy.

Bản dịch phổ thơ lục bát

Khi hành Bát Nhã Ba LaNgài Quán Tự Tại soi ra tột cùngThấy ra năm uẩn đều KhôngBao nhiêu khổ ách khốn cùng độ quaNầy Xá Lợi Tử xét raKhông là sắc đó, sắc là không đâySắc cùng không chẳng khác saiKhông cùng sắc vẫn sánh tài như nhauThụ, tưởng, hành, thức uẩn nào,Cũng như sắc uẩn, một màu không khôngNầy Xá Lợi Tử ghi lòngKhông không tướng ấy, đều không tướng hìnhKhông tăng giảm, không trược thanhCũng không diệt, cũng không sanh pháp đồngVậy nên trong cái chơn khôngVốn không năm uẩn, cũng không sáu trầnMắt, tai, mũi, lưỡi, ý, thânVị, hương, xúc, pháp, cùng phần sắc, thinhTừ không giới hạn mắt nhìnĐến không ý thức, vô minh cũng đồngHết vô minh, cũng vẫn khôngHết già, hết chết, cũng không có gìKhông khổ, tập, diệt, đạo kiaTrí huệ chứng đắc cũng là không khôngSở thành, sở đắc bởi khôngCác vị Bồ Tát nương tùng huệ năngTâm không còn chút ngại ngănNên không còn chút băn khoăn sợ gìĐảo điên mộng tưởng xa lìaNiết Bàn mới đến bên kia bến bờBa đời chư Phật sau, xưaĐắc thành Chánh Giác cũng nhờ huệ năngTrí huệ năng lực vô ngầnĐại Minh vô thượng, Đại Thần cao siêuTrí huệ năng lực có nhiềuThật là thần chú trừ tiêu não phiềnTrí huệ năng lực vô biênDẫn đường giải thoát qua bên giác ngànLiền theo lời chú thuyết rằng:Độ tha giác ngộ khắp trần chúng sanh.Yết đế, yết đếBa la yết đếBa la tăng yết đếBồ đề Tát bà ha

Bản dịch giản lược

(Theo Thiền viện Trúc Lâm Sùng Phúc, Gia Lâm, Hà Nội)MA HA BÁT NHÃ BA LA MẬT ĐA TÂM KINHKinh Trí tuệ cứu Kính rộng lớnKhi Bồ Tát Quán Tự Tại hành sâu Bát-Nhã-Ba-La-Mật-Đa, ngài soi thấy năm uẩn đều không, liền qua hết thảy khổ ách.Này Xá Lợi Phất, Sắc chẳng khác không, không chẳng khác Sắc, Sắc tức là không, không tức là sắc. Thụ, Tưởng, Hành, Thức cũng lại như thế.Này Xá Lợi Phất, tướng Không của các pháp không sinh không diệt, không nhơ không sạch, không thêm không bớt.Cho nên trong tướng KhôngKhông có sắc; không có Thụ, Tưởng, Hành, Thức;Không có Mắt, Tai, Mũi, Lưỡi, Thân, Ý;Không có Sắc, Thanh, Hương, Vị, Xúc, Pháp;Không có nhãn giới, cho đến không có ý thức giới;Không có vô minh, cũng không có hết vô minh;Cho đến không có già chết, cũng không có hết già chết.Không có Khổ, Tập, Diệt, Đạo;Không có Trí tuệ, cũng không có Chứng Đắc,Vì có chỗ không được nên Bồ Tát y Bát-Nhã-Ba-La-Mật-Đa, tâm không ngăn ngại.Vì không ngăn ngại nên không sợ hãi, xa hẳn điên đảo mộng tưởng, đạt tới cứu cánh Niết Bàn.Chư Phật ba đời đều y theo Bát-Nhã-Ba-La-Mật-Đa được đạo quả Vô thượng, Chính Đẳng, Chính Giác.Nên biết Bát-Nhã-Ba-La-Mật-Đa là đại thần chú, là đại minh chú, là vô thượng chú, là vô đẳng đẳng chú, hay trừ được hết thảy khổ, chân thật không dối.Vì vậy nói Chú Bát-Nhã-Ba-La-Mật-Đa, liền nói Chú rằng:"Yết Đế, Yết Đế, Ba la Yết Đế, Ba la tăng Yết Đế, Bồ Đề tát Bà Ha" (3 lần)

Bản dịch của Hòa Thượng Thích Chơn Thiện

         BÁT NHÃ TÂM KINH      (Trái tim của Bát Nhã)

Xin kính lễ Thánh Pháp- Trí tuệ Toàn Giác.Bồ-tát Quán Tự Tại khi đã thực hành Trí tuệ Ba-la-mật (Trí tuệ toàn giác nhìn khắp mọi phương). Bồ-tát chỉ thấy có năm uẩn và thấy rằng năm uẩn là rỗng không, không có tự ngã.Ở đây, này Xá-lợi-phất, sắc là “không” (rỗng không) và chính “không” là sắc; “không” không khác gì sắc, sắc không khác “không”, bất cứ cái gì là sắc cái ấy là “không”; bất cứ cái gì là “không” cái ấy là sắc; thọ, tưởng, hành, thức cũng vậy.Ở đây, này Xá-lợi-phất, tất cả pháp là không tướng, chúng không bị sanh, không bị diệt, không cấu, không tịnh, không bất toàn, không toàn thiện.Cho nên, này Xá-lợi-phất, trong ‘‘Không tánh” (hay trong Không tướng) không có sắc, không có thọ, không có tưởng, không có hành, không có thức; không có mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý, không có sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp; không có nhãn giới, cho đến không có ý thức giới, không có vô minh, không có sự dập tắt vô minh (nghĩa là không có Niết-bàn). Không có khổ, tập, diệt, đạo. Không có trí, không có sự chứng đắc và không có sự không chứng đắc.Cho nên, này Xá-lợi-phất, chính do vì không chứng đắc, vị Bồ-tát nương vào Trí tuệ Ba-la-mật mà trú không bị chướng ngại. Do không bị chướng ngại, Bồ-tát không run sợ, vượt qua tất cả những gì gây rối loạn, cuối cùng Bồ-tát chứng đắc Niết-bàn.Tất cả chư Phật trong ba đời đều nương vào Trí tuệ Ba-la-mật này mà chứng đắc Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác.Cho nên cần phải hiểu biết rằng Trí tuệ Ba-la-mật là một thần chú lớn, là một minh chú lớn, là chú không gì cao hơn, là chú không gì sánh bằng, là khả năng loại trừ tất cả khổ đau, là Sự thật bởi vì không hư dối. Nên, do Trí tuệ Ba-la-mật, bài chú này được nói lên. Nói rằng: Đã qua rồi, đã qua rồi, hoàn toàn đã qua rồi. Ôi giải thoát! (reo vui) Câu mật chú - sự thật này kết thúc bài Kinh Trái tim của Trí tuệ Ba-la-mật.

Bản dịch Việt ngữ của Thi Vũ

KINH CHÂN TUỆ GIÁC SIÊU VIỆTKhi tiến sâu vào nguồn mạch của Tuệ giác Siêu việt, Kẻ Tỉnh thức Quán khổ Trừ nguy nhận chân ra năm hợp thể và thấy suốt tự tánh Không của chúng, liền độ thoát mọi khổ ách.Này người con dòng Sari, hình thể là chân không, chân không là hình thể. Chân không chẳng khác hình thể, hình thể chẳng khác chân không. Mọi hình thể đều chân không, mọi chân không đều hình thể. Cảm xúc, nhận thức, tạo ứng hay ý thức đều như thế cả.Này người con dòng Sari, mọi hiển tướng đều mang tự tánh Không. Mọi hiển tướng đều không sinh không diệt, không dơ không sạch, không hề thêm cũng chẳng hề bớt.Bởi lẽ đó, này người con dòng Sari, trong chân không không có hình thể, không có cảm xúc, không có nhận thức, không có tạo ứng, không có ý thức; không có mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý; không có hình, tiếng, mùi, vị, sờ chạm, hiển tướng; không có đối tượng của mắt, suốt đến đối tượng của ý thức cũng không; không có vô minh, không có chấm dứt vô minh, cho đến không có già, chết, cũng không có hết già, chết; không có khổ, không có nguyên nhân của khổ, không có giải thoát, không có con đường giải thoát; không có trí giác, không có tựu thành, vì chẳng có quả vị gì để thành tựu.Bởi thế, này người con dòng Sari, nhờ an nhiên bất động với mọi thành quả cá nhân, Kẻ Tỉnh thức nương vào Tuệ giác Siêu việt thoát ly các niệm tưởng. Nhờ ly niệm nên không còn sợ hãi, thắng lướt mọi ảo vọng, và hóa hiện tính an như. Các đấng giác ngộ trong quá khứ, hiện tại và vị lai đều nương theo Tuệ giác Siêu việt mà phát hiện Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác.Cho nên, phải biết rằng Tuệ giác Siêu việt là linh ngữ kỳ vĩ, linh ngữ của huệ trí, linh ngữ tối hậu vô song, mang khả năng lay đổ mọi nghịch cảnh khổ đau. Linh ngữ thoắt sinh từ Tuệ giác Siêu việt này là sự thật, không mảy may dối trá. Câu linh ngữ có khả năng giải phóng đó là: "Độ, độ, siêu suốt mình và độ thoát mọi sinh dân. Giải thoát! Tất thảy cùng về an nhiên nơi chốn.

Bản Âm Hán

Bản Chữ Hán

Bản này do Đường Tam Tạng Pháp Sư Huyền Trang dịch.

Bản Hán-Việt

"Quán-tự-tại Bồ-tát hành thâm Bát-nhã Ba-la-mật-đa thời, chiếu kiến ngũ-uẩn giai không, độ nhất thiết khổ ách.Xá-lợi-tử, sắc bất dị không,[3] không bất dị sắc, sắc tức thị không, không tức thị sắc. Thụ, tưởng, hành, thức diệc phục như thị.Xá-lợi-tử! thị chư pháp không tướng, bất sinh, bất diệt, bất cấu, bất tịnh, bất tăng, bất giảm.Thị cố không trung vô sắc,vô thọ, tưởng, hành, thức.Vô nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý; vô sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp; vô nhãn giới, nãi chí vô ý thức giới.Vô vô minh, diệc vô vô minh tận, nãi chí vô lão tử, diệc vô lão tử tận.Vô khổ, tập, diệt, đạo, vô trí diệc vô đắc, dĩ vô sở đắc cố, Bồ-đề-tát-đỏa y Bát-nhã Ba-la-mật-đa cố, tâm vô quái ngại, vô quái ngại cố, vô hữu khủng bố, viễn ly nhất thiết điên đảo mộng tưởng, cứu cánh Niết-bàn.Tam thế chư Phật, y Bát-nhã Ba-la-mật-đa cố, đắc A-nậu-đa-la Tam-miệu Tam bồ-đề.Cố tri Bát-nhã Ba-la-mật-đa, thị đại thần chú, thị đại minh chú, thị vô thượng chú, thị vô đẳng đẳng chú, năng trừ nhất thiết khổ, chân thực bất hư.Cố thuyết Bát-nhã Ba-la-mật-đa chú. Tức thuyết chú viết:Yết-đế, yết-đế, Ba-la yết-đế. Ba-la-tăng yết-đế Bồ-đề tát-bà-ha."

Bản tiếng Phạn

Chữ Devanāgarī

http://thuvienhoasen.org/images/file/Hf3-SptG0QgBADw1/phanvanbatnhatamkinh.jpg

Chữ Siddhaṃ

Giải nghĩa câu chú

Theo giảng giải của đức Đạt-lai Lạt-ma thứ 14[4] thì mỗi chữ trong câu chú trên tương ứng với một lộ trình tu tập Bồ-tát giới từ thấp đến cao đó là:

• gate—Lộ trình tích lũy hay tích lũy đạo
• gate—Lộ trình chuẩn bị hay gia hành đạo
• paragate—Lộ trình tri kiến hay kiến đạo
• parasamgate—Lộ trình thiền định hay tu tập đạo
• bodhi—Lộ trình vô học hay vô lậu học đạo